Diyelim ki bir masa var. Bu masanın nasıl var olduğu sorulduğunda o anki varoluşunu parçalara ayırarak açıklamak bir yol iken, varlığa gelişini açıklamak da bir diğer yol olur. Parçalara ayırmak yolu; 4 ayağı vardır, düz kare şeklinde bir yüzeyi vardır, ahşaptır, siyaha boyanmıştır gibi varlığının alt parçalarını ve biçiminin alt parçalarını konu yapar. Diğer yol olan varlığa gelişi açıklamak ise; kimin ya da neyin onu nasıl var ettiği ile ilgilenir.

Şimdi varlığı iki ana başlıkta ele almış oldum. Birincisi varlığın maddesi ve biçimi itibariyle şu andaki halini açıklayan başlık, buna varoluş diyelim. Diğeri de bu varoluşun gerçekleşmesi anlamında, yok iken var olmaya götüren süreci açıklayan başlık, buna da varlığa geliş, hatta kısaltıp vargeliş diyelim.

Masayı masa yapan şey onun masalığıdır. Yani masa olarak tasarlanmış olmasıdır. Masanın masa olacağı vargelişinden önce bellidir. Bir marangoz bunu yapma kararı almıştır, bu kararını da belki ona verilen bir sipariş belirlemiştir. Yani marangoz işe başlamadan önce masa yapacağını biliyordur. Demek ki varoluşun bir yönü olan biçim vargelişten önce belirlenir 1. Varoluşu ise biçimi ile beraber maddeyi de içerdiğinden, vargelişinin sonucudur.

Masa için örneklendirilen bu vargelişin adı üretimdir. Konu olan varlık maddidir ve biçimi vargelişinden önce bellidir.

Peki yeni bir biçim nereden çıkar, oluşur ya da tasarlanır? Ortada hiç masa, hatta masa fikri dahi yok iken, biçim de üretimden önce gerekiyorsa, ilk masa nasıl üretildi?

…

İşte biçimin vargelişine de yaratım diyorum. Yaratmak yeni bir biçimin varlığa gelmesidir. Burada konu olan varlık maddi değil, fikridir ve bu vargelişin adı yaratımdır.

…

Oluşumda ise üretimin tam tersine, önce madde gelir, sonra işlev (yani insanda yarattığı bir etki olması anlamında işlev) üzerinden bir tanım yapılır ve sonuç olarak biçim olur. Üretimin tam aksine oluşum maddenin önce biçimin sonra çıktığı bir vargeliştir. Örnek; mağara.

…

Vargeliş çeşitleri; oluşum, yaratım, üretim, tasarım?

…

Yaratmak, oluşmak, üretmek, tasarlamak bunlar vargelişin eylem kategorileridir hiçbir vargeliş salt yaratımdan, oluşumdan vs oluşamaz. Bir vargelişin ağırlıklı eylemi yaratım olduğunda biz onu yaratma olarak niteliyoruz. Yoksa en belirli üretim sürecinde dahi yaratma eylemi aktif olarak vardır, ancak süreçteki etkisi az olduğu için biz onu ya yok sayarız, ya da evet bir yaratıcılık var ama yine de bu bir üretimdir deriz. Aynı şekilde yaratıcılık süreci bir üretimi, belki de zorunlu olarak, içerir. Bir prototip üretmeden yeni bir tasarım yaptım denebilir mi?

…

  • Yaratmak insana mahsustur.
  • Diğer şeyler oluşmuştur.
  • Yaratmak akıl ve tasarım ister.
  • Doğa tasarlamaz, şeyler zaman içinde oluşur.

  1. Biçimden kastım mikro düzeydeki tüm atom dizilişleri elbette değil, buradaki kastım bir insanın anlayabileceği ölçekte bir sapma olmaksızın en baştan belirlenmiş olan beklentidir. Bir müşteri “bakın şu masayı istiyorum” derken masanın vitrindeki bir örneği yerine katalogdaki bir masa tasarımını gösterebilir. İki halde de yaptığı seçim tasarım üzerinedir, yani biçimi seçmiştir. Bu seçimden sonra marangoz masayı yapar, müşteri gelir ve kendisine sunulanın en başta seçtiği olduğuna ikna olursa bu yeterlidir. Bu durumda biçim vargelişinden önce belli olmuş olur. ↩