Diğerlerini bilmiyorum ama bende bir içses var. Buna eminim. Bu içses doğru ile yanlışı ayırdetmemi sağladığı gibi, doğruyu inşa etmeme de yardımcı oluyor. “Vicdanının sesini dinle” derken kastedilen şeyden ben bu içsesi anlıyorum. Düşünceler karanlıktayken içsesimi dinlemeyi bir erdem gibi görüyorum. Bu erdem gün geçtikçe daha da gelişiyor. Artık karanlıkta yürüdüğüm için mi gelişiyor bilmiyorum, belki de öyle.

Karanlıkta yürümek bir benzetme tabi, birçok anlama gelebilir. Her ne anlama gelirse gelsin, karanlık nedense hep kötü iması taşır. Oysa sadece belirsizlik ya da görememek demektir. Karanlıkta yürürken aslında görmediğimiz için kendimize veya başkasına kötülük yaparız, yani biraz istemeden olur. Hatta yaptığımızı bile farketmeyebiliriz. Dolayısıyla kötülük karanlığın zorunlu değil beklenen bir sonucudur. Eğer aydınlıktaysak istemeden kötülük yapmayacağımız varsayımıyla o ihtimali elemiş oluruz. Bu nedenle aydınlık iyi olması daha kolay bir ortamdır. Aydınlığın da iyi ile ilişkisi benzer bir ilişkidir. İyilik aydınlığın zorunlu değil beklenen bir sonucudur.

Karanlık benzetmesi ile işaret ettiğim durumlara bir örnek vereyim. Diyelim ki bir olay yaşadım ve sonrasında bazı negatif duygular oluştu. Bu negatif duygular beni bir karanlığa çekiyordur. Hatta daha da somutlaştırmak gerekirse, haksızlığa uğradığımı düşündüğüm bir olayun arkasından adalet dürtüsüyle bir intikam isteği doğabilir. Bu karanlık bir istektir ve böyle bir intikam isteği başka adaletsizliklerden de beslenerek (hatta onları hayatın içinden cımbızla çekerek) gitgide büyüyüp duygu halimi karanlığa gömebilir. Böyle bir ruh halinde olduğumda karanlık bir yerdeyim diye düşünürüm.

Bazı zamanlarda ise karanlık koşullar gereği doğan belirsizlik sebebiyle gelir. Örneğin işim kötü gidiyordur, borçlar vardır, ne yağacağımı bilemez hale gelmişimdir. Alın size başka bir karanlık türü, bir çıkmaz.

Böyle bir yolda yürürken istemediğim, gerçekleşirse başedemeyeceğim durumlara girmemek adına bir ışık ararım. Bu ışık karanlıkta anlamlı olan bir ışıktır. Aydınlıkta iken göremediğimiz, ancak karanlıkta görülebilen bir ışık. Ay ışığı işte böyle bir ışıktır benim için. Kalbim karanlığa gömüldüğünde kendi içinde ama kendinden ayrı bir ayın ışığını barındırır, bilirim. Onun aydınlığında yolumu yine ben bulurum.

Karanlıklar düşündüğünüz kadar karanlık olmayabilir. Suni ışıkları kapatmak belki de iyi bir fikirdir. Suni ışıklar, hakiki ışığı bastırıyor olabilir. Ara sıra kapatmak, gürültüden uzaklaşmak gerekir.

Vicdan, kalpteki ay ışığıdır.