Gazali zorunlu varlıkları kabul etmek istemiyor, çünkü kabul ederse tanrının iradesinin dışında gerçekleşmek zorunda olan şeylarin varlığını kabul etmiş olacak. Bu da tanrıyı güçsüz kılacak. Bu uğurda olanaksızlığın dahi tanrının elinde mümkün olabileceğini öne sürmek zorunda kalıyor. Yani 1+1 tanrı istediği için 2’dir, tanrı isteseydi 1+1’in 2 olmadığı bir evren yaratabilirdi.

Bu bakış açısı aslında politik bir duruşun yansımasından ibaret. Olanaksızın olabileceğini kabul etmemiz gerekir diyebilecek kadar aklın sınırını aşmış bir politik duruş. İbn Rüşd ise bunu savunmak isterken aklın durduğu yerde vahye, ayete bakmamız gerekir diyerek felsefeyi dinin içinde yaşatmaya çalışmış ama bu da politik bir duruştur.

Önkabuller ile doğru keşfedilemez. Evrenin işleyişi zorunluluklara sırtını dayıyor. Parçacık fiziğinde varlığı yüksek ihtimalli olanın var olabildiğini, düşük ihtimalli parçacıkların ise varlığını sürdüremediğini deneyle görüyoruz. Tanrının isteyip de yapamayacağı şeylerin de olabileceğini kabul etmek, hatta tanrı olgusunun kendisini bir şekilde dışarıda tutmak ve doğruyu keşfetmeye özgür zihinlerle gitmek bu kadar zor olmamalı.

Peki bunu zorlaştıran şey nedir? İnsanların inançlarının, önyargılarının ve geleneklerinin ancak bunlardan sıyrılarak varlığını devam ettirebilecek olan kurumlar üzerinde baskı oluşturmasına sebep olan bağ kabaca şu değil midir; Toplum -> Oy -> İktidar -> Üniversite -> Bilim

Bilimin önü, kuvvetler ayrılığının din ve felsefe için de tesis edilmesi durumunda açılabilir. İlahiyat fakülteleri bilim himayesinde özgür değil. Üniversiteler ise devletten ve hükümetlerin müdahalelerinden düzenli olarak nasibini alıyor ve bir koruma altında değiller. Dini sahiplenecek ve dolayısıyla temsil edecek sağlıklı bir bağımsız kurum yok. Toplumun din ile ilgili beklentisini karşılayacak bağımsız kurum ya da kurumlara ihtiyaç var. Bu beklentiyi karşılayacak bağımsız bir kurum olursa devlet tekrar hakem pozisyonuna, üniversiteler de tekrar bilim yoluna dönebilir.

Referans:

  • Tutarsızlığın Tutarsızlığı, İbn Rüşd, s.90-95